Marriage : ‘लग्न का करु नये?’

Why Marriage Is Not Essencial

16 June 2025 | Editorial |

“Marriage : लग्न का करु नये?’ हा लेख वैयक्तिक स्वातंत्र्य, वैज्ञानिक विचार, नैसर्गिक सत्य आणि समाजातील पर्यायी जीवनपद्धती,आजच्या पिठीचे संकेत इ यावर आधारित आहे. वाचा आधुनिक पिढीचा सशक्त विचार!”

आजकाल तरुण पिढीमध्ये एक प्रश्न वारंवार विचारला जातो – ‘लग्न का करु नये?’ हा प्रश्न फक्त चेष्टेचा विषय राहिलेला नाही, तर एक गंभीर सामाजिक चिंतन बनला आहे. पारंपरिक चौकटींपेक्षा बाहेर पडणारी ही विचारधारा फक्त आधुनिक नव्हे, तर समजूतदार आणि वैचारिकदृष्ट्या मोकळी आहे.मानवाच्या विवाहसंस्थेचा इतिहास जास्तीत जास्त 8 ते 10 हजार वर्षांचा सापडतो.मानवी अवशेष 20 लाख ते 50 लाख वर्षांपूर्वीचे सापडतात.याचा अर्थ 19 लाख 90 हजार वर्षे किंवा 49 लाख 90 हजार वर्ष विवाहाशिवाय,लग्नाशिवाय मानवाचे पुर्वज जगले.त्याची सवय जास्त मुरली गेली आहे. म्हणुन आजचा मानव जास्त त्रस्त आहे.दु:खे ओढवुन घेतलेला आहे.

म्हणुन या लेखात आपण ‘लग्न का करु नये?’ यावर विविध पैलूंनी विचार करणार आहोत.

१. वैयक्तिक स्वातंत्र्याचा मुद्दा (Freedom)—-

लग्न झाल्यानंतर अनेकदा व्यक्तीच्या निर्णयस्वातंत्र्यावर मर्यादा येतात. नातेसंबंध टिकवण्यासाठी अनेकदा व्यक्तीला स्वतःला दाबून ठेवावे लागते. ‘स्वतःसाठी जगायचं का दुसऱ्यासाठी?’ हा मूलभूत प्रश्न आहे. स्वतःचं आयुष्य, स्वप्नं, वेळ, करिअर – हे सगळं जपायचं असेल तर लग्न न करणे हा पर्याय अगदी वैध आणि समजूतदार ठरतो.ब्रम्हांड निर्मितीच्या नंतर अब्जावधी वर्षांनंतर मानव चेतनेचा अनुभव घेतो.तो युनिक आहे.म्हणुन ही चेतन अवस्था दुर्मिळ संधी आहे. म्हणुन या जिवनाचा गांभिर्याने विचार करणे आवश्यक आहे.

२. वैज्ञानिक कारणं (Scientific Reasons)—

मानवजातीच्या उत्क्रांतीत लग्नसंस्थेचा फारसा नैसर्गिक आधार नाही. जनन ही प्रक्रिया शरीरासाठी नैसर्गिक आहे, पण तिचं धार्मिक किंवा कायदेशीर लग्नाशी काहीही सरळ संबंध नाही.
विज्ञान सांगतं की, दोन व्यक्ती दीर्घकाळ एकत्र राहाव्यात यासाठी मेंदूमध्ये विशिष्ट हार्मोन्स कार्य करतात – पण ते तात्पुरते असतात. त्यामुळे “जीवनभरचं नातं” ही संकल्पना वास्तवाशी फारशी जुळत नाही.

३. नैसर्गिक सत्य (Natural Facts)—–

जगातील अनेक प्रजातींमध्ये नर आणि मादी एकत्र राहतात, पण कायमस्वरूपी विवाहसंस्था त्या ठिकाणी नाही. मानवी प्रजातीनेही मूल जन्मवण्यासाठी एकत्र येणं हेच मुख्य उद्दिष्ट होतं. आज मात्र मूल वाढवण्यासाठी दोघं कायम एकत्र राहणं ही गरज नाही. समाजव्यवस्थेतील इतर पर्याय आता खुले झाले आहेत.

४. “कुटुंब” ही संकल्पना बदलूया – ‘समाज म्हणजेच कुटुंब’—-

घर, लग्न, मूल – या संकल्पनांनी माणूस एका चौकटीत अडकतो.
पण जर आपण एकमेकांचा भाऊ-बहीण, मित्र, शेजारी, सहकारी म्हणून मोठ्या कुटुंबात राहिलो तर कोणत्याही जबाबदाऱ्या व्यक्तिगत न राहता सामूहिक होतील. एक समाज जेव्हा कुटुंबासारखा वागतो, तेव्हा कोणीही एकटा राहत नाही.सर्व मिळुन व्यक्तीच्या समस्या, दु:ख सोडवणे शक्य आहे.

५. प्रजनन हवेच – पण त्यासाठी लग्नाची गरज नाही!

मूल जन्माला घालणं हे मानवी समाजासाठी आवश्यक आहे. पण त्यासाठी लग्नसंस्था बंधनकारक असावीच, हे आवश्यक नाही.
आज IVF, sperm donation, surrogate motherhood यांसारखे पर्याय उपलब्ध आहेत.
मूल वाढवण्याची जबाबदारी दोघांनी मिळून घेता येते, तिसऱ्या व्यक्तीच्या मदतीनेही.

६. प्रश्न सामूहिकरित्या सोडवूया – ‘मोठं कुटुंब’ संकल्पना—-

एकटं पडणं, म्हातारपण, आजार, अपघात अशा बाबी लग्नामुळे सुटतीलच असं नाही.
खरं तर सामूहिक जीवनपद्धती आणि सामुहिक मदतीची सवय समाजाला आर्थिक, मानसिक आणि भावनिक स्थैर्य देईल.
म्हणून ‘लग्न करावं की नाही’ याऐवजी, ‘समाजच एक कुटुंब कसा होईल ?’, हे विचारणं अधिक आवश्यक आहे.

७. विवाह म्हणजे काही गारंटी नाही!—-

लग्न केल्याने प्रेम मिळेल, सुरक्षितता मिळेल, आयुष्यभर साथ मिळेल – या सर्व गोष्टी काल्पनिक आहेत.आज भारतात दर ४ पैकी १ विवाह मोडतोय, मानसिक त्रास, हिंसाचार, घटस्फोट वाढतोय.
त्यामुळे लग्न = स्थिरता हा समज मोडीत निघाला आहे.

निष्कर्ष – ‘लग्न का करु नये?’ हा एक जागरूकतेचा प्रश्न आहे.

हा विचार म्हणजे लग्नविरोध नाही, तर व्यक्तीच्या निवडीचा सन्मान आहे.
स्वतंत्र, समाजशील आणि विज्ञानाधिष्ठित जीवनशैली ही काळाची गरज आहे.

लग्न करायचं का नाही? याचं उत्तर समाज देणार नाही, ते तुम्हालाच द्यायचं आहे.

येणारा काळ व पिढी अतिउन्नत तंत्रज्ञान युक्त असेल,साहजिकच आजच्या सर्वच व्यवस्था नष्ट होतील.’सुपर मानव’ अस्तित्वात येईल.हजारो वर्षांच आयुष्यही शक्य होईल.

शारिरिक मृत्यु झाला तरी व्यक्तीचा सर्व ‘डेटा’एखाद्या मशीनमधे डाउनलोड करुन त्याचे अस्तित्व शेकडो वर्ष अस्तित्वात ठेवले जाईल.त्याची प्रतिकृती तयार करुन त्या डेटासह व कृत्रिम बुद्धिमत्तेच्या साहाय्याने त्याचे जगणे पुढे चालु राहिल.पण तो अमर होईल का?

🔗 अधिक माहितीसाठी भेट द्या खालील संकेतस्थळांना—

LiveLaw – भारतातील घटस्फोट आणि विवाह कायदे

ScienceAlert – Why Marriage Isn’t Natural

UN Women India – Women and Family Rights

सत्यशोधक न्युज चे आणखीन संपादकीय,लेख व चिंतन वाचा पुढील लिंकवर क्लिक करून–

Girl Friend VS Wife :’बॉयफ्रेंड’ किंवा ‘गर्लफ्रेंड’ खुप  पण एक ‘पत्नी’ किंवा एक ‘पती’ मिळेना’ : (भाग -1) एक अभ्यासपूर्ण लेख.

Girlfriend VS Wife : “तारुण्याच्या उंबरठ्यावर: मैत्री, शिक्षण, आणि समाजव्यवस्थेचा आरसा – भाग 2”

About The Author

Dr.Nitin Pawar

डॉ. नितीन पवार (D.M.S. – Management)
पत्रकार, संपादक, लेखक, ब्लॉगर व मानव अधिकार कार्यकर्ते.
शिरूर (पुणे) येथील रहिवासी.
सत्य, निष्पक्ष आणि समाजाभिमुख पत्रकारितेद्वारे ग्रामीण भागाचा आवाज बुलंद करण्यासाठी कार्यरत.
📧 np197512@gmail.com | 🌐 www.shirurnews.com

See author's posts