
Contents
- 1 Class Struggle: वर्ग संघर्ष – मार्क्सवादी दृष्टिकोनातून स्पष्टीकरण
- 1.1 Class Struggle Marxist Perspective
Class Struggle: वर्ग संघर्ष – मार्क्सवादी दृष्टिकोनातून स्पष्टीकरण
Class Struggle Marxist Perspective
दिनांक १४ जुलै २०२५ | लेख |
Class Struggle : “वर्ग संघर्ष म्हणजे काय? – मार्क्सवादी तत्त्वज्ञानानुसार समाजातील आर्थिक विषमता, भांडवलदार आणि कामगार यांच्यातील संघर्षाची मूळ संकल्पना या लेखात सविस्तर आणि सोप्या मराठी भाषेत.”
🔻 प्रस्तावना—–
“इतिहासाचा इतिहास हा वर्ग संघर्षाचा इतिहास आहे.”
– हे कार्ल मार्क्स यांचे वाक्य ‘वर्ग संघर्ष’ या संकल्पनेचे महत्त्व सांगते.
समाजात कायमच विभिन्न वर्ग एकमेकांशी सत्ता, संसाधन, व प्रतिष्ठेसाठी संघर्षरत असतात.
हा संघर्ष म्हणजेच ‘Class Struggle’, ज्यावर *मार्क्सवादाची संपूर्ण विचारसरणी उभी आहे.
🔻 १. वर्ग म्हणजे काय?—-
मार्क्सच्या मते, वर्ग (Class) याचा संबंध सामाजिक प्रतिष्ठेपेक्षा उत्पादनाच्या साधनांशी (means of production) आहे.
🔸 दोन मुख्य वर्ग—
1. भांडवलदार वर्ग (Bourgeoisie):
✅ उद्योग, जमीन, कारखाने, पैसा यांचे मालक
✅ ते इतरांच्या श्रमावर आपला नफा कमावतात
2. मजूर वर्ग (Proletariat):
👉 उत्पादनासाठी श्रम करणारा वर्ग
👉 स्वतःकडे उत्पादनसाधने नसल्याने मजुरीवर जीवन
🔻 २. वर्ग संघर्ष कसा निर्माण होतो?—-
❗ शोषण:
👉 भांडवलदार वर्ग मजुरांचे श्रम स्वतःच्या नफ्यासाठी वापरतो
👉 मजुराला त्याच्या कामाचे पूर्ण मूल्य मिळत नाही
❗ आर्थिक असमानता:
👉 सर्व संपत्ती काही मोजक्या लोकांकडे एकवटते
👉 बाकी जनतेकडे श्रम असूनही संसाधनांपासून वंचितता
❗ संघर्षाची बीजे:
👉 एक वर्ग शोषण करतो, दुसरा वर्ग त्याविरुद्ध उभा राहतो
👉 हेच संघर्षात रूपांतर होते
🔻 ३. ऐतिहासिक पार्श्वभूमीतील वर्ग संघर्ष—-
👉 कार्ल मार्क्सने इतिहासाचा अभ्यास करताना पाहिले की प्रत्येक युगात वर्ग संघर्ष अस्तित्वात होता:
👉 युग : सत्ताधारी वर्ग : शोषित वर्ग
👉 प्राचीन काळ : सामंत, राजे : गुलाम
👉 मध्ययुगीन काळ : जमीनदार : शेतकरी
👉 औद्योगिक युग : भांडवलदार : कामगार
➡️ वर्ग संघर्ष हाच इतिहासाच्या बदलाचा मुख्य गतीशक्ती आहे – असे मार्क्स मानतो.
🔻 ४. वर्ग संघर्षाचे परिणाम—
✅ सामाजिक क्रांती:
• वर्ग संघर्ष नवीन व्यवस्था आणतो
• जसे रशियन क्रांतीतून साम्यवादी सरकार
✅ शोषणाविरुद्ध जागृती:
• संघर्षामुळे लोक आपल्या हक्कांसाठी जागरूक होतात
✅ राजकीय चळवळी:
• वर्ग संघर्षातून कामगार संघटना, डावे पक्ष, समाजवादी चळवळी जन्माला येतात
🔻 ५. वर्ग संघर्ष आधुनिक भारतात—
🇮🇳 भारतात आजही स्पष्ट वर्ग विभागणी आहे:
✅ शेतकरी आणि भांडवलशाही कंपन्या
✅ असंघटित मजूर वर्ग आणि उद्योगपती
✅ खाजगीकरणामुळे अधिक संघर्ष
🔥 अलीकडील उदाहरणे:
✅ शेतकरी आंदोलन (2020–21)
✅ कामगार कायदे बदलांविरोधातील आंदोलने
✅ वेतन, कंत्राटी कामगार, कंपन्यांचे मनमानी निर्णय यावर संघर्ष
🔻 ६. मार्क्सची भूमिका: संघर्षाचा शेवट कसा?—-
👉 मार्क्सच्या मते, प्रत्येक संघर्षाचा शेवट क्रांतीत होतो, आणि:
👉 शोषण करणाऱ्या वर्गाची सत्ता संपते
👉 एक समतेवर आधारित व्यवस्था (साम्यवाद) निर्माण होते
👉 “Classless Society” – जिथे कोणताही वर्गभेद नाही
🔻 ७. वर्ग संघर्षाची समज आपल्या जीवनात—
🧠 विचार करा:
👉 आपल्या आजूबाजूला असलेल्या सामाजिक विषमतेचे कारण काय?
👉 शेतकरी कर्जबाजारी का?
👉 शिक्षण, आरोग्य, रोजगार का महाग झाले?
➡️ याचे मूळ वर्ग संघर्षात आहे – हे लक्षात घ्या.
🔻 निष्कर्ष—–
वर्ग संघर्ष ही केवळ ऐतिहासिक संकल्पना नाही, तर आजच्या प्रत्येक समस्येच्या मुळाशी असलेली वास्तव कथा आहे.
मार्क्सवादी दृष्टिकोन ही आपल्याला समाजाचा आरसा दाखवणारी, आणि न्यायासाठी झगडण्याची प्रेरणा देणारी विचारधारा आहे.
“समाज बदलायचा असेल, तर त्यातील वर्ग संघर्ष समजून घेणे अत्यावश्यक आहे.”
अधिक अभ्यासासाठी भेट द्या खालील संकेतस्थळा•••••
🔗 1. Wikipedia – Class struggle
2. Marxists.org – Capital: Class Conflict
3. YouTube – Class struggle explained
सत्यशोधक न्युज च्या आणखीन बातम्या व लेख वाचा खालील लिंकवर क्लिक करून ••••
What is Marxism ? ‘मार्क्सवाद’ म्हणजे काय? – मराठीतून सविस्तर माहिती !
Who was Karl Marx? : कार्ल मार्क्स कोण होते? – जीवन, संघर्ष आणि वैचारिक वारसा”