Hindutwa And RSS : हिंदुत्व आणि राष्ट्रीय स्वयंसेवक संघ – विचार, कार्यपद्धती आणि प्रभाव

Hindutwa And RSS

दिनांक १५ जुलै २०२५ | लेख |

Hindutwa And RSS : हिंदुत्व आणि राष्ट्रीय स्वयंसेवक संघ यातील नाते, संघाची स्थापना, कार्यपद्धती, विचारधारा आणि भारतातील प्रभाव यांचा सखोल अभ्यास

🔰 प्रस्तावना:

हिंदुत्व ही संकल्पना केवळ वैयक्तिक श्रद्धा नव्हे, तर ती एक सामाजिक-सांस्कृतिक आणि राष्ट्रनिर्मितीची चळवळ आहे. या संकल्पनेला संघटित आणि व्यवस्थात्मक रूप देणारी संस्था म्हणजे राष्ट्रीय स्वयंसेवक संघ (RSS). १९२५ मध्ये डॉ. हेडगेवार यांनी स्थापन केलेल्या या संघटनेने हिंदुत्वाला एका कार्यक्षम विचारप्रणालीत रूपांतरित केले. या लेखात आपण RSS आणि हिंदुत्व यांच्यातील संबंध, विचारसरणी, कार्यपद्धती आणि प्रभाव यांचा सखोल अभ्यास करूया.

🏛️ संघाची स्थापना:

• स्थापनाकाल: विजयादशमी – २७ सप्टेंबर १९२५

• संस्थापक: डॉ. केशव बळीराम हेडगेवार

• ध्येय: हिंदू समाजाचे संघटन, संस्कृतीचे रक्षण, आणि राष्ट्रभक्तीचा प्रसार

संघाच्या स्थापनेमागे तत्कालीन सामाजिक-राजकीय स्थितीचा मोठा भाग होता – विशेषतः ब्रिटिश राजवट आणि हिंदू समाजातील विघटन.

🕉️ हिंदुत्व आणि संघ – एकात्म नातं:

👉 संघासाठी ‘हिंदुत्व’ म्हणजे भारताच्या संस्कृती, इतिहास, परंपरा आणि राष्ट्रभाव यांचे प्रतीक.

👉 “हिंदू म्हणजे भारतीय भूमीवर जन्मलेला आणि भारतीय संस्कृतीवर श्रद्धा असलेला कोणीही” – अशी व्यापक व्याख्या संघ स्वीकारतो.

👉 गोलवलकर गुरुजींनी ‘We, or Our Nationhood Defined’ मध्ये हिंदू राष्ट्र संकल्पना स्पष्ट केली.

🧭 संघाची कार्यपद्धती:

✅ १. शाखा:

👉 दररोज देशभरात लाखो ठिकाणी शारीरिक, बौद्धिक आणि सांघिक शिक्षण

👉 शिस्त, व्यायाम, देशभक्ती आणि संघभावना विकसित करण्याचा हेतू

👉 बाळगोपाळांपासून ते वयोवृद्धांपर्यंत सहभाग

✅ २. विविध संस्थांद्वारे विस्तार:

👉 संस्था कार्यक्षेत्र

👉 अखिल भारतीय विद्यार्थी परिषद विद्यार्थी संघटन
👉 सेवा भारती सामाजिक सेवा
👉 वनवासी कल्याण आश्रम आदिवासी विकास
👉 संस्कार भारती कला-संस्कृती प्रसार
👉 विश्व हिंदू परिषद धार्मिक आणि सांस्कृतिक एकात्मता

✅ ३. प्रशिक्षण शिबिरे:

संघशिक्षा वर्ग (शॉर्ट टर्म आणि दीर्घकालीन)

प्रचारक निर्माण – पूर्णवेळ देशसेवेतील कार्यकर्ते

📈 संघाचा प्रभाव:

🏛️ राजकीय:

👉 भारतीय जनता पार्टी (BJP) संघाची राजकीय शाखा नाही, पण विचारधारात्मक नातं आहे.

👉 अनेक मुख्यमंत्री, पंतप्रधान हे संघातून आलेले आहेत.

📚 शैक्षणिक-सांस्कृतिक:

👉 गुरुकुल, संस्कृत पाठशाळा, इतिहास संमेलन इ. द्वारे संस्कृती जागवण्याचे काम

👉 हिंदू गौरवदिन, गुरुपौर्णिमा, श्रीराम नवमी यांचे आयोजन

🧑‍🤝‍🧑 सामाजिक:

👉 आपत्ती निवारण, आरोग्य शिबिरे, स्वच्छता अभियान

👉 कोव्हिड काळात लाखो स्वयंसेवकांनी सेवा दिली

🧠 संघ विचारवंतांची भूमिका:

नाव : भूमिका

• डॉ. हेडगेवार संस्थापक, : राष्ट्रीयतेचे बीज पेरले
• एम. एस. गोलवलकर (गुरुजी) : हिंदू राष्ट्र संकल्पनेची मांडणी
• बाळासाहेब देवरस : सामाजिक समरसतेवर भर
• मोहन भागवत : आधुनिक काळातील संघप्रमुख – संवाद आणि समन्वयावर भर

🔍 टीका व विवाद:

👉 संघावर बहुसंख्याकवादाचा आरोप, अल्पसंख्यांकांविषयी शंका

👉 धर्मनिरपेक्षतेच्या विरोधात असल्याचे म्हटले जाते

👉 पण दुसरीकडे संघाचे सेवा कार्य, राष्ट्रनिर्मितीतील योगदान, आणि संस्कृतीचे जतन यामुळे समर्थकही मोठ्या प्रमाणावर आहेत

📌 निष्कर्ष:

राष्ट्रीय स्वयंसेवक संघाने ‘हिंदुत्व’ या संकल्पनेला केवळ विचार न ठेवता प्रत्यक्ष कृतीत आणले. लाखो स्वयंसेवक, हजारो सेवा प्रकल्प, आणि देशभरातील शाखा यामुळे संघ भारतातील सर्वात मोठी स्वयंसेवी संघटना बनली आहे.
संघ आणि हिंदुत्व या दोघांमध्ये राष्ट्रभक्ती, संस्कृतीप्रेम, आणि संघटनात्मक ताकद या मूल्यांवर आधारित एक सशक्त नातं आहे.

अधिक अभ्यासासाठी भेट द्या खालील संकेतस्थळांना••••

🌐 1. https://www.rss.org – राष्ट्रीय स्वयंसेवक संघ अधिकृत संकेतस्थळ

2.https://en.wikipedia.org/wiki/Rashtriya_Swayamsevak_Sangh – Wikipedia माहिती

3.https://www.britannica.com/topic/Rashtriya-Swayamsevak-Sangh – Britannica Encyclopedia लेख

4. https://www.india.gov.in/my-government/organizations/rashtriya-swayamsevak-sangh – भारतीय सरकारचे संदर्भ

5.https://archive.org/details/weorournationhoo00madh – “We, or Our Nationhood Defined” – एम.एस. गोलवलकर यांचे पुस्तक

सत्यशोधक न्युज चे या विषयावरील आणखीन लेख वाचा पुढील लिंकवर क्लिक करून •••

What is Hindutwa ? “हिंदुत्व म्हणजे नेमकं काय?” – एक मूलभूत परिचय

Savarkar And His Hindutwavaad : “विनायक सावरकर आणि हिंदुत्व – विचार, संघर्ष आणि प्रभाव”

About The Author

Dr.Nitin Pawar

डॉ. नितीन पवार (D.M.S. – Management)
पत्रकार, संपादक, लेखक, ब्लॉगर व मानव अधिकार कार्यकर्ते.
शिरूर (पुणे) येथील रहिवासी.
सत्य, निष्पक्ष आणि समाजाभिमुख पत्रकारितेद्वारे ग्रामीण भागाचा आवाज बुलंद करण्यासाठी कार्यरत.
📧 np197512@gmail.com | 🌐 www.shirurnews.com

See author's posts